نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران.
2 استادیار، گروه فلسفه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران
3 استادیار، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران
چکیده
مسئله علیت یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفی است که بدون فهم آن درک جهان هستی ممکن نیست. اساساً هر نوع بحث، سخن و تجربه‌ای مبتنی بر فهم علیت و پذیرش آن است. مسئله علیت از جهات مختلف مورد توجه قرارگرفته است..فیلسوفان جدید غرب مانند هیوم و کانت این موضوع را از نظرگاه معرفت‌شناسی و فیلسوفان مسلمان از حیث وجودشناسی مورد بررسی قرار داده‌اند. این مقاله سعی بر آن دارد که، با نظر به علیّت تحلیلی، چیستی و کاربردهای آن را در فلسفۀ اسلامی و خصوصاً از دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا مورد توجه قرار دهد. نتایج نشان داد که سنخیت علت و معلول دو معنی حداقلی و حداکثری دارد. معنای حداقلی بر مبنای نظام‌های فلسفی قبل از حکمت متعالیه تبیین می‌شود، اما معنای حداکثری با توجه به مبانی خاص حکمت متعالیه چون اصالت وجود و تشکیک وجود تبیین می‌گردد. با این تفکیک آشکار می‌شود بسیاری از مخالفت‌ها با قاعده سنخیت علت و معلول در حقیقت متوجه معنای حداکثری سنخیت است و معنای حداقلی مورد پذیرش بیشتر فیلسوفان است.
کلیدواژه‌ها
- ابن سینا، حسین بن عبدالله (1383). رساله در حقیقت و کیفیت سلسله موجودات و تسلسل اسباب و مسببات. با مقدمه، حواشی و تصحیح موسی عمید. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- ابن سینا، حسین بن عبدالله (۱۳۶۲ق). رسائل. قم: انتشارات بیدار.
- ابن سینا، حسین بن عبدالله (1364). النجاه. با ویرایش و دیباچة محمدتقی دانش پژوه. تهران: دانشگاه تهران.
- ابن سینا، حسین بن عبدالله (۱۳۷۱). المباحثات. با تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر. قم: انتشارات بیدار.
- ابن سینا، حسین بن عبدالله (1379). التعلیقات. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
- ابن سینا، حسین بن عبدالله (۱۳۸۰). الشفاء، الالهیات. قم: منشورات مکتبه آیت‌الله العظمى المرعشی النجفی.
- ابن سینا، حسین بن عبدالله (1383 ). دانشنامه علائی الهیات. با مقدمه، حواشی و تصحیح محمد معین. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ دوم.
- ابن سینا، حسین بن عبدالله (۱۴۰۳ق). الاشارات والتنبیهات(با شرح خواجه نصیرالدین طوسی و قطب‌الدین رازی). تهران: دفتر نشر کتاب، ج2.
- ابن سینا، حسین بن عبدالله (۱۴۰۴ق). الشفاء الالهیات(تصدیر و مراجعه الدکتور ابراهیم مذکور). قم: منشورات آیت‌الله العظمى المرعشی النجفی.
- استرول، آوروم؛ پاپکین، ریچارد (1384). کلیات فلسفه. ترجمه و اضافات سید جلال‌الدین مجتبوی. تهران: انتشارات حکمت.
- تفتازانی، سعدالدین (۱۴۰۹ق). شرح المقاصد. قم: الشریف الرضی.
- جوادی آملی، عبدالله (1376). رحیق مختوم، شرح حکمت متعالیه. قم: اسراء، ج2.
- جوادی آملی، عبدالله (1378). تبیین براهین اثبات خدا. قم: اسراء.
- طباطبایی، محمدحسین (1404ق). نهایه الحکمه. قم: مؤسسه نشر اسلامی، چاپ پنجم.
- طباطبایی، محمدحسین (1420ق). بدایه الحکمه. قم: موسسه نشر اسلامی.
- مطهری، مرتضی (1383). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا، ج ۶،3، چاپ دهم.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی (بی‌تا). تعلیقات بر شفاء(الشفاء چاپ سنگی). قم: انتشارات بیدار.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی (1380). المبدا و المعاد. با مقدمه و تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوم.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسـفار العقلیة الاربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج1-3، چاپ سوم.
- ملاصدرا، محمدبن ابراهیم شیرازی (1382). الشواهد الربوبیه. قم: انتشارات مطبوعات دینی.
)